|
6 ses
|
|
7 sep
|
|
8 ok
|
|
9 naŭ
|
|
10 dek
|
PALABRAS COMPUETAS: En español tenemos numerosas palabras compuestas, como "cortaplumas", " girasol", "sobretodo", "paraguas", "agridulce", "sobrevivir", etc., etc. En Esperanto se utiliza mucho esta propiedad. Se forman mediante la simple unión de dos palabras. En la lectura de la lección anterior vimos algunas:
Radioaparato: aparato de radio
Dormoĉambro: dormitorio
Banĉambro: cuarto de baño
Adjetivos y verbos también
pueden ser compuestos.
Ejemplos:
Bongusta: sabroso a (de buen gusto o sabor)
Belsona: armonioso a (de lindo sonido)
Matenmanĝi (de "mateno", mañana y "manĝi", comer): desayunar
Se forman también mediante la union de preposiciones (kun,
en, sub, etc.) a un verbo.
Ejemplos:
Kunlabori: colaborar
Eniri: entrar
Eliri: salir
Subiri: bajar
Kunsidi: sesionar
(todo esto se aprenderá mejor con la lectura y la práctica).
EL SUFIJO ILO: Denota el instrumento
destinado a la acción indicada
por el verbo al final del que va colocado.
Por ejemplo:
| Tranĉi: cortar | Tranĉilo: cuchillo (instrumento para cortar) |
| Tondi: cortar con tijeras | Tondilo: tijera |
| Flugi: volar | Flugilo: ala |
| Labori: trabajar | Laborilo: herramienta (instrumento destinado a trabajar, cualquiera que sea: martillo, destornillador, azada, pincel, etc.) |
| Kombi: peinar | Kombilo: peine |
Mi tranĉas la panon per la tranĉilo.
Vi kombas vin (tú te peinas) per la kombilo.
La kanario flugas per la flugiloj (pronuncie "fluguiloi").
La barbiro (barbero) razas (afeita) per la razilo (navaja).
Mi razas min (yo me afeito) per mia razilo.
Ĉu vi havas kombilon?. Jes, mi havas nigran kombilon.
Kion (que cosa) vi faras (hace) per la kombilo?. Mi kombas min.
Ĉu la birdoj (pájaros) flugas?. Jes, la birdoj flugas per la flugiloj.
Ĉu la aviadiloj (aviones) flugas?. Jes, la aviadiloj ankaŭ (también) flugas per la flugiloj.
Per kio li tranĉas la viandon (carne)?. Li tranĉas la viandon per la tranĉilo.
TIEMPO PASADO: La terminación "is" indica que la acción ha tenido lugar en el pasado.
De la misma manera que en el tiempo presente se usa la terminación "as" para todas las personas (mi skribas, vi legas, li parolas, ni promenas, ili kantas), la terminación "is" se usa para el tiempo pasado en todas las personas (mi, vi, ŝi, li, etc.)
Mi havas: yo tengo (presente)
Mi havis: yo tuve o tenía (pasado)
Vi skribas: tú escribes (presente)
Vi skribis: tú escribiste o escribías (pasado)
Li legas: Él lee (presente)
Li legis: Él leyó o leía (pasado)
|
HODIAŬ:
hoy
|
|
HIERAŬ:
ayer
|
|
MORGAŬ:
mañana
|
Hodiaŭ estas lundo (lunes). Hieraŭ estis dimanĉo (domingo).
Hieraŭ mi frue (temprano) en la mateno (mañana) razis min (me afeité), lavis min (me lavé), kombis min (me peiné) kaj vestis min (me vestí). Mi iris al la kafejo, kie (donde) mi trinkis kafon kaj manĝis panon kun butero (manteca). Estis bela tago (día). La suno (sol) brilis (brillaba) sur la blua (azul) ĉielo (cielo). Multaj homoj (hombres) iris al la preĝejo (iglesia). Kun plezuro (placer) mi aŭdis (oía) la sonon (sonido) de la sonoriloj (campanas). Mi aĉetis ĵurnalon (diario). Dum (mientras) mi matenmanĝis (desayunaba), mi legis la ĵurnalon. Mi ankaŭ parolis kun kelkaj amikoj, kiuj eniris (entraron) en tiu momento.
Mi tagmanĝis (almorcé) en mia domo, kun mia edzino (esposa). Ni manĝis bongustan (sabroso) bifstekon (bife), terpomojn (papas) kaj kelkajn fruktojn: pomojn (manzanas), pirojn (peras) kaj bananojn (bananas).
Poste (después) ni iris al la kinejo (cine), kie ni vidis bonan filmon (película).
Ni vespermanĝis (cenamos) en restoracio (restaurante), kaj revenis (regresamos) kontentaj.
Ĉu hieraŭ estis dimanĉo aŭ (o) lundo?. Hieraŭ estis dimanĉo.
Kion mi faris hieraŭ frue en la mateno?. Vi razis vin, lavis vin, kombis vin kaj vestis vin.
Ĉu mi matenmanĝis en mia domo?. Ne, vi matenmanĝis en kafejo (café, bar).
Kion mi trinkis (tomé) kaj manĝis?. Vi trinkis kafon, kaj manĝis panon kun butero.
Ĉu mi tagmanĝis en restoracio?. Ne, vi tagmanĝis en via domo.
Ĉu mi tagmanĝis sola (solo)?. Ne, vi tagmanĝis kun via edzino.
Kion ni manĝis?. Vi manĝis bongustan biftekon, terpomojn kaj kelkajn fruktojn.
Ĉu mi kaj mia edzino restis (quedamos) en nia domo?. Ne, vi iris al la kinejo.
Ĉu ni vidis bonan filmon?. Jes, vi vidis bonan filmon.
Ĉu ni revenis (regresamos) malkontentaj (descontentos)?. Ne, vi revenis kontentaj.
TAGO: día
MATENO: mañana
VESPERO: tarde (horas vespertinas, aproximadamente desde las 18hs. hasta las 24hs.)
NOKTO: noche
-Bonan matenon, Petro! (equivale a decir "Mi deziras al vi bonan matenon")
-Bonan matenon, María!
-Bonan vesperon, D-ro Vargas!
-Bonan vesperon, S-ro García!
- Bonan nokton,
amikoj. Mi estas
laca (cansado). Mi deziras
dormi.
- Bonan nokton,
Karlo.
(Nota: Este saludo se emplea cuando uno se va a dormir)
JAM (pronuncie "iam"): ya
Francisko: - Mi invitas vin al tagmanĝo (almuerzo).
Jozefo (José) - Dankon. Mi jam tagmanĝis.
Ĵus: recién, hace un momento
Ana: - Ĉu vi deziras kafon?.
Paŭlo (Pablo): - Ne. Dankon. Mi ĵus trinkis kafon.
La tagoj de la semajno (semana)
|
LUNDO: lunes
|
|
MARDO: martes
|
|
MERKREDO: miércoles
|
|
ĴAŬDO:
jueves
|
|
VENDREDO: viernes
|
|
SABATO: sábado
|
|
DIMANĈO:
domingo
|
La palabra "tuko" significa "lienzo, paño, trapo". Con ella se pueden formar las siguientes palabras compuestas, de uso muy frecuente:
Tablo: mesa
Tablotuko: mantel
Lito: cama
Litotuko: sábana
Buŝo: boca
Buŝtuko: servilleta
Nazo: nariz
Naztuko: pañuelo
Bani: bañar
Bantuko: toalla (de baño)
Mano: mano
Mantuko: toalla (de manos)
Viŝi: limpiar frotando
Vistuko: repasador (de cocina)